Umschlagplatz

Miejsce to kojarzy się przede wszystkim z ostatnim postojem na drodze warszawskich Żydów do obozów zagłady. Rozległy kompleks bocznic kolejowych, obsługujących ówczesną stację Warszawa Nadwiślańska (obecnie Warszawa Gdańska), którego głównym użytkownikiem w okresie międzywojennym były Miejskie Zakłady Zaopatrywania Warszawy, podczas drugiej wojny światowej hitlerowscy okupanci nazwali „Umschlagplatzem.” Określenie to po niemiecku oznacza „plac przeładunkowy” i w takim też celu wykorzystywali go naziści. Wcześniej w odniesieniu do tej okolicy, będącej w istocie - jak pisze Jerzy Kasprzycki w książce „Korzenie Miasta” -  „wielkim państwem kolejowym, z setkami bocznic, rozjazdów, ramp przeładunkowych, magazynów i budynków służbowych” używano nazwy „plac Broni”.

Między 22 lipca a 21 września 1942 r. na otoczony murem plac codziennie spędzano tysiące mieszkańców getta, którzy w urągających ludzkiej godności warunkach musieli godzinami czekać na transport. Esesmani przy pomocy policji żydowskiej w brutalny sposób zmuszali oczekujących do wejścia do wagonów towarowych, karząc śmiercią najmniejsze przejawy oporu lub opieszałości. Strzeżone przez uzbrojonych wartowników pociągi ze stłoczonymi, wyczerpanymi więźniami podążały trasą przez Wołomin, Tłuszcz i Małkinię do obozu w Treblince. Przy rampach kolejowych zostawały zwłoki osób zastrzelonych podczas załadunku. Niemal codziennie z Umschlagplatzu Niemcy wysyłali na zagładę 5–6 tys. ludzi. 

W 1988 r. na miejscu Umschlagplatzu odsłonięto pomnik zaprojektowany przez Hannę Szmalenberg i Władysława Klamerusa. Pomnik ma formę czterech ścian otaczających niewielki placyk. Przywodzi na myśl wagon kolejowy lub bramę wiodącą na Umschlagplatz. Po środku znajduje się wejście zwieńczone macewą, wykonaną ze szwedzkiego sjenitu. Naprzeciw niego widać pękniętą ścianę, na której wyryto 400 imion żydowskich w porządku alfabetycznym. Na ścianie znajduje się też napis w językach polskim i hebrajskim: „Tą drogą cierpienia i śmierci w latach 1942-1943 z utworzonego w Warszawie getta przeszło do hitlerowskich obozów zagłady ponad 300 tys. Żydów.

Więcej